Zinsleer, werkwoord, vorm versus betekenis, η φωνή versus η διάθεση
Het Grieks kent als werkwoordvorm de η ενεργητική φωνή en de
η παθητική φωνή.
Als betekenis διάθεση onderscheiden we:
- η ενεργητική διάθεση
- η παθητική διάθεση
- η μέση διάθεση
- η ουδέτερη διάθεση
- η απρόσωπη διάθεση.
Vrijwel elke combinatie van φωνή en διάθεση is mogelijk.
Hier volgt een overzicht van alle combinatiemoglijkheden.
| 1. ενεργητική διάθεση | actieve betekenis | ||||||
| Zowel het Grieks als het Nederlands kennen werkwoorden die een actieve betekenis (kunnen) hebben. | |||||||
| 1a. | ενεργητική διάθεση | ενεργητική φωνή | actieve betekenis | actieve vorm | |||
| Over het algemeen zullen werkwoorden met een actieve betekenis ook een actieve vorm hebben. | |||||||
| δένω | vastbinden | ||||||
| ακούω | beluisteren | ||||||
| γελάω | bedriegen | ||||||
| In het Nederlands is er geen alternatief en kan de actieve betekenis alleen worden uitgedrukt met behulp van de actieve vorm. | |||||||
| 1b. | ενεργητική διάθεση | παθητική φωνή | actieve betekenis | passieve vorm | |||
| Het Grieks echter kent ook werkwoorden die een actieve betekenis koppelen aan een passieve vorm. | |||||||
| αισθάνομαι | voelen | ||||||
| εργάζομαι | werken | ||||||
| εύχομαι | wensen | ||||||
| συλλογίζομαι | nadenken | ||||||
| φοβάμαι | vrezen | ||||||
| Dergelijke werkwoorden worden in het Nederlands met de Latijnse term ‘deponentia’ (enkelvoud: deponens) aangeduid; in het Grieks heten ze αποθετικά ρήματα. | |||||||
| 2. ουδέτερη διάθεση | neutrale betekenis | ||||||
| Naast de actieve betekenis onderscheidt het Grieks ook een ουδέτερη διάθεση ofwel ‘neutrale’ betekenis. De officiële taalkundige term in het Nederlands is immutatief. Zo’n werkwoord beschrijft het verkeren in een toestand. | |||||||
| 2a. | ουδέτερη διάθεση | ενεργητική φωνή | neutrale betekenis | actieve vorm | |||
| πεινώ | honger hebben | ||||||
| 2b. | ουδέτερη διάθεση | παθητική φωνή | neutrale betekenis | passieve vorm | |||
| κοιμάμαι | slapen | ||||||
| 3. παθητική διάθεση | |||||||
| Om de passieve betekenis weer te geven gebruikt
het Nederlands het hulpwerkwoord ‘worden’. In de meeste gevallen zal de Nederlandse gebruiker voor een passieve betekenis een beroep willen doen op de passieve vorm van het Griekse werkwoord (zie 3b hieronder). Vele Griekse werkwoorden kennen echter ook een passieve betekenis in de actieve vorm. |
|||||||
| 3a. | παθητική διάθεση | ενεργητική φωνή | passieve betekenis | actieve vorm | |||
| λιώνω | (doen) smelten | ||||||
| ο πάγος έλιωσε από τον ήλιο. | het ijs smolt door de zon. | ||||||
| Let op het gebruik van de passieve-door-bepaling από. | |||||||
| 3b. | παθητική διάθεση | παθητική φωνή | passieve betekenis | passieve vorm | |||
| διορθώνομαι | ik word verbeterd. | ||||||
| 4. μέση διάθεση | mediale betekenis | ||||||
| Het Grieks onderscheidt als betekenis de situatie waarin de energie van de actieve betekenis op het onderwerp zelf is gericht. In bijna alle gevallen komt dit overeen met het wederkerend gebruik van het werkwoord in het Nederlands (met ‘zich’) . In het Grieks gaat dit in de meeste gevallen dan gepaard met een passieve vorm. | |||||||
| 4a. | μέση διάθεση | ενεργητική φωνή | mediale betekenis | actieve vorm | |||
| ο Γιώργος έκοψε τα μαλλιά του στο κουρείο. | Giorgos liet zijn haar bij de kapper knippen. | ||||||
| παίρνω εργάτες και σκάβω το αμπέλι μου. | ik neem werknemers in dienst en laat ze de tuin doen. | ||||||
| 4b1. | αυτοπαθής διάθεση | παθητική φωνή | wederkerende betekenis | passieve vorm | |||
| ντύνομαι | zich aankleden | ||||||
| 4b2. | αλληλοπαθής διάθεση | παθητική φωνή | wederkerige betekenis | passieve vorm | |||
| αγαπιούνται. | zij houden van elkaar. | ||||||
| 5. απρόσωπη διάθεση | onpersoonlijke betekenis | ||||||
| Onpersoonlijk gebruik van een werkwoord kan in
de volgende gevallen voorkomen. a. Het werkwoord kan alleen in de 3e persoon enkelvoud (of meervoud) voorkomen. Bijvoorbeeld: χιονίζει - het sneeuwt, γίνεται - het gebeurt. b. Het werkwoord komt in de 3e persoon in een uitdrukking voor zoals φαίνεται ότι – ‘het lijkt erop dat ....’. ‘Het’ is dan voorlopig onderwerp in de hoofdzin. In de bijzin, een onderwerpszin, wordt het onderwerp “uitgewerkt”. In een andere context kunnen dergelijke werkwoorden soms ook in de 1e of 2e persoon voorkomen (γίνομαι, φαίνομαι), soms met andere betekenissen. c. Het werkwoord komt in de 3e persoon meervoud. Het onderwerp ‘ze’ geeft de onpersoonlijke betekenis weer. d. In het Nederlands kan de onpersoonlijke betekenis nog weergegeven worden door gebruik te maken van een passieve zin met ‘er’. Bijvoorbeeld: er wordt geschoten. In het Grieks wordt dan een actieve zin met het werkwoord in de 3e persoon meervoud gebruikt, zoals genoemd onder 5c. |
|||||||
| 5a. | απρόσωπη διάθεση | ενεργητική φωνή | onpersoonlijke betekenis | actieve vorm | |||
| πρέπει. | het moet. | ||||||
| βρέχει. | het regent. | ||||||
| 5b. | απρόσωπη διάθεση | παθητική φωνή | onpersoonlijke betekenis | passieve vorm | |||
| πρόκειται | het betreft. | ||||||
| ακούγεται | er valt te horen/er wordt gezegd. | ||||||
| φαίνεται | het schijnt. | ||||||
| 5c. | απρόσωπη διάθεση | ενεργητική φωνή | onpersoonlijke betekenis | actieve vorm | |||
| Vaak hanteert het Grieks een onpersoonlijke constructie waar het Nederlands voor een passieve zin kiest: | |||||||
| χτες θάψανε τον Γιάννη. | gisteren is Jan begraven; letterlijk: gisteren hebben ze Jan begraven. | ||||||
| 6.τροπική διάθση | modale betekenis | ||||||
| De modale betekenis drukt een eigenschap of een algemene (on)mogelijkheid uit; dit impliceert dat deze betekenis alleen met de 1e stam wordt vormgegeven. In het Grieks wordt deze betekenis alleen met behulp van de passieve vorm weergegeven. | |||||||
| 6b. | τροπική διάθεση | παθητική φωνή | modale betekenis | passieve vorm | |||
| το φαΐ αυτό δεν τρώγεται. | dat voedsel is niet eetbaar | ||||||
| αυτό το κρασί δεν πίνεται. | die wijn is niet te drinken | ||||||
| δεν υποφέρεσαι. | je bent niet te verdragen (onverdraaglijk, onuitstaanbaar) | ||||||
Conclusie
Werkwoorden in het Grieks met een ουδέτερη διάθεση of een απρόσωπη
διάθεση kunnen wat het Nederlands betreft, probleemloos worden
ingedeeld bij de werkwoorden met een actieve vorm.
Werkwoorden in het Grieks met een μέση διάθεση en een passieve vorm,
worden wat het Nederlands betreft ingedeeld als wederkerende of
wederkerige werkwoorden.
Griekse werkwoorden met een μέση διάθεση en een actieve vorm, kunnen
wat het Nederlands betreft ingedeeld worden als actieve werkwoorden
die vergezeld gaan van het hulpwerkwoord (van causaliteit) ‘laten’.
Opmerking.
Ook in deze uitleg wordt gesproken over bijvoorbeeld actieve
werkwoorden, onpersoonlijke werkwoorden etc. In feite is dit een
onjuiste benaming, die ook nog verwarring in de hand werkt.
Gesproken zou moeten worden over een werkwoord met een actieve
betekenis, een werkwoord dat onpersoonlijk gebruikt wordt, en
dergelijke. Immers in vele gevallen kan een dergelijk werkwoord
zowel op de ene als op de andere manier gebruikt worden.
Bijvoorbeeld ‘aankleden’ is op zich geen wederkerend werkwoord; het kan
wederkerend gebruikt worden (ik kleed me aan), maar ook actief (ik
kleed de pop aan).
Bijvoorbeeld λιώνω is geen actief werkwoord: het kan actief gebruikt
worden (ο ήλιος έλιωσε τον πάγο – de zon smolt het ijs), maar ook
passief (ο πάγος έλιωσε από τον ήλιο – het ijs smolt door de zon).
Bij het spreken over actieve werkwoorden, onpersoonlijke werkwoorden
en dergelijke sluiten we echter aan bij het algemene taalgebruik in
dezen.