◄**

▼*

►**

Accent en klemtoon

In het Grieks wordt in principe elk woord van meer dan één lettergreep voorzien van een accent.')
Een lettergreep heeft de klemtoon waneer die lettergreep met meer nadruk wordt uitgesproken dan de omringende lettergrepen.
Over het algemeen vallen klemtoon en accent samen.

Het accent valt altijd op één van de laatste drie lettergrepen.

De begrippen accent en klemtoon zijn niet uitwisselbaar. Het begrip accent speelt alleen een rol in afzonderlijke woorden of in woordgroepen. Over de klemtoon kan men zowel op woordniveau als op zinsniveau spreken.
Dat de begrippen niet geheel samenvallen is bijvoorbeeld te zien aan woorden die zelf geen accent hebben maar die in zinsverband wel de klemtoon kunnen hebben: bijvoorbeeld éénlettergrepige woorden als μπλε (blauw). Ook zijn er gevallen waarin een woord een tweede accent (een hulpaccent) krijgt op een andere lettergreep. Deze krijgt dan ook de klemtoon. De oorspronkelijke lettergreep heeft dan nog wel een accent maar geen klemtoon.

Verder zijn er éénlettergrepige woorden die wel een accent krijgen, zoals ή (of). Verder kan het voorkomen dat een  woord dat uit meerdere lettergrepen bestaat, toch geen accent krijgt, zoals in het geval van klinkerdeletie.

Het hedendaagse Grieks heeft een zogenaamd krachtaccent, dat wil zeggen, een duidelijk hoorbare klemtoon, die ervoor zorgt dat de beklemtoonde lettergreep iets langer in de tijd schijnt aan te houden dan de onbeklemtoonde lettergrepen ervoor en erna.
In principe heeft elk woord slechts één beklemtoonde lettergreep. In lange samengestelde woorden leggen sommige sprekers een secundaire klemtoon, bijv. φιλελληνισμός (philhellenisme), waar je soms een licht accent op φιλ- kunt horen: [fílelinizmóz].

De klemtoon kan op de laatste, voorlaatste of op de voorvoorlaatste lettergreep van een woord vallen. De woorden heten dan oxytoon, paroxytoon respectievelijk proparoxytoon. De klemtoon kan in het standaard Grieks nooit verder dan drie van achteren liggen.

Deze limitatieregel is de belangrijkste van de accentuatieregels"). Welke lettergreep de klemtoon heeft, wordt aangegeven met een accent boven de klinker van die lettergreep. Over het algemeen hebben woorden die uit maar één lettergreep bestaan, geen accent. Let erop dat, ondanks het feit dat op éénlettergrepige woorden geen accent wordt geplaatst, veel van deze woorden in een zin wel degelijk beklemtoond zijn: bijv. μπλε [blé] (blauw), βγες [vjés] (kom naar buiten), φως [fós] (licht), πριν [prín] (voorheen). Omgekeerd zijn er woorden die wel een accent krijgen maar die in de zin onbeklemtoond zijn. bijv. από [apo] (van), τόνε [tone] (hem).

Door verbuiging (van zelfstandige naamwoorden ed) en vervoeging (van werkwoorden) treedt regelmatig klemtoonverschuiving op. Het accent komt dan op een andere lettergreep te staan dan waarop het oorspronkelijk stond. Bijv. το μάθημα (de les) τα μαθήματα (de lessen) διάβασα (ik las) διαβάσαμε (wij lazen).

Bij de accentuatieregels gaat het niet zozeer om losse woorden, maar om woordgroepen. Woordgroepen vormen een geheel van één of meer woorden waarbinnen slechts één klemtoon operatief is. bijv. ο πατέρας μου [opatérasmu] (mijn vader).
De woordgroep wordt dan ook als een geheel uitgesproken.
Onbeklemtoonde woorden in de woordgroep die voorafgaan aan een beklemtoond woord heten proclitica.
Onbeklemtoonde woorden in de woordgroep die volgen op een beklemtoond woord heten enclitica.
Proclitisch zijn: de meeste voorzetsels, de lidwoorden, de zwakke persoonlijke voornaamwoorden, sommige voegwoorden zoals και (en) en μα (maar), en sommige partikels zoals θα (futurumpartikel). Enclitisch zijn: de bezittelijke voornaamwoorden en de zwakke persoonlijke voornaamwoorden:

θα το πω στη μητέρα μου.

[θatopó stimitéramu]

ik zal het tegen mijn moeder zeggen.

θα en το zijn proclitisch bij πω, στη is proclitisch bij μητέρα, μου is enclitisch bij μητέρα.

Omdat de accentuatieregels op woordgroepen betrekking hebben, kan de limitatieregel in het gedrang komen als er ook enclitica zijn.
In dat geval krijgt de woordgroep een extra beklemtoonde lettergreep, terwijl de oorspronkelijke klemtoon verzwakt behouden blijft.
(Er wordt ook wel gesproken over accentverspringing of over plaatsing van een hulpaccent): 

το μάθημα	de les
το μάθημά μου	mijn les
τα μαθήματα	de lessen
τα μαθήματά μου	mijn lessen
ο γείτονάς μας	onze buurman
διάβασε	lees voor!
διάβασέ μου	lees mij voor
διάβασέ μου το	lees het mij voor
φέρε	breng!
φέρε μού το	breng het me
φέρ' το μου	breng het me
χάρισέ μου το	gun het mij
γράφοντάς μου ...	mij schrijvend ...
άθελά μου	ongewild

Nb.
Een (hulp)accent wordt ook geplaatst indien in een zin onduidelijkheid kan optreden of (de genitivus van) een persoonlijk voornaamwoord geïnterpreteerd moet worden als bezittelijk voornaamwoord of als  meewerkend voorwerp (eigenlijk de dativus oftewel derde persoon). In dat geval krijgt het meewerkend voorwerp een accent:

ο αέρας μού τρυπάει τα κόκκαλα.	de wind doet mijn botten rammelen. (figuurlijk)
ο καθηγητής μάς εξήγησε τη γραμματική.	de docent legde ons de grammatica uit.

 

Nb. Op de regel dat een woord van één lettergreep geen accent heeft, zijn een paar uitzonderingen:
- indien een woord meerdere betekenissen heeft: ή - of, η - de; πού - waar, που - dat; πώς - hoe, πως - dat
- indien het woord gevolgd wordt door een een woord waarvan de eerste lettergreep die een accent zou moeten hebben, wordt weggelaten
- een aantal bijzonder gevallen: θά βρεις - je zal vinden.

Nb. Eén woord met twee lettergrepen heeft een vorm mét en een vorm zónder accent: γιατί - waarom, γιατι - omdat

') Ook bij een woord dat na klinkerdeletie nog maar uit twee lettergrepen bestaat kan het accent ontbreken:
μού' κοψε το αίμα - mijn adem stokte in mijn keel meer lett. het bloed onderbrak me

") Hoewel accentregel ook een duidelijke term zou zijn, is de juiste benaming: accentuatieregel.