Bijvoeglijke naamwoorden op -ος
Deze bijvoeglijke naamwoorden worden verbogen volgens één van de
paradigma's:
1. op -ος, -η, -ο: καλός
(mooi)
2. op -ος, -α, -ο: άγριος
(wild)
3.op -ος, -ια, -ο: γλυκός
(zoet)
De paradigma's 2. en 3. omvatten in feite de uitzonderingen
op paradigma 1.
Een kleine groep bijvoeglijke naamwoorden op -ος gebruikt voor de vrouwelijke vormen als variant de mannelijke
vormen:
4a. op -ος, -ος/-η, -ο: ανενεργός
(inactief)
4b. op -ος, -ος/-α, -ο: ζημιογονός
(verliesgevend)
4c.op -ος,
-ος/-ια, -ο: φθοροποιός (schadelijk)
Volgens paradigma 1. (-ος, -η, -ο) worden
in principe alle bijvoeglijke naamwoorden verbogen
- waarvan de stam op een medeklinker eindigt (bijvoorbeeld.
καλ-ός), dan wel
- op een onbeklemtoonde [e]-, [a]- of [o]-klank, zoals
μάταιος(zinloos),
βέβαιος(zeker), δίκαιος(rechtvaardig),
αραιός(ijl, dun),
στερεός(vast), αέναος(eeuwig
stromend),
ολιγόζωος(kortlevend),
υπάκουος(gehoorzaam), en πολύβουος
(rumoerig).
Volgens paradigma 2. (-ος, -α, -ο) gaan de
bijvoeglijke naamwoorden op -ος waarvan
- de stam op een [i] eindigt zoals
γαλάζιος (blauw), γελοίος(belachelijk), παλιός(oud), danwel
- de stam op een beklemtoonde [e]-, [a]- of [o]-klank eindigt zoals
ωραίος(mooi), νέος(nieuw),
πράος (mild), αθώος
(onschuldig), σώος (heelhuids), alsmede
- enkele paroxytone bijvoeglijke naamwoorden van Italiaanse herkomst
waarvan de stam op een medeklinker eindigt,
zoals γκρίζος(grijs),
μοντέρνος (modern), σβέλτος (vlug),
σκούρος (donker), en
- alle bijvoeglijke naamwoorden die eindigen op
-ούχος, - φόρος, -φθόρος of -ούργος
Volgens paradigma 3.(-ος, -ια, -ο) gaan
- γλύκος en
φρέσκος en
- een groep oxytone bijvoeglijke naamwoorden die nu eens volgens
καλός dan weer volgens γλυκός verbogen
worden, zoals δικός(μου)
(eigen), ξάνθος (blond),
κακός (slecht), φτωχός(arm).
1)
-ος, -η, -ο | -ος, -α, -ο | -ος, -ιά, -ο | ||||||
ev | mv | ev | mv | ev | mv | |||
mann | nom. | καλός | καλοί | άγριος | άγριοι | γλυκός | γλυκοί | |
gen. | καλού | καλών | άγριου | άγριων | γλυκού | γλυκών | ||
acc. | καλό | καλούς | άγριο | άγριους | γλυκό | γλυκούς | ||
voc. | καλέ | καλοί | άγριε | άγριοι | γλυκέ | γλυκοί | ||
vr | nom. | καλή | καλές | άγρια | άγριες | γλυκιά | γλυκιές | |
gen. | καλής | καλών | άγριας | άγριων | γλυκιάς | γλυκιών | ||
acc. | καλή | καλές | άγρια | άγριες | γλυκιά | γλυκιές | ||
voc. | καλή | καλές | άγρια | άγριες | γλυκιά | γλυκιές | ||
onz | nom. | καλό | καλά | άγριο | άγρια | γλυκό | γλυκά | |
gen. | καλού | καλών | άγριου | άγριων | γλυκού | γλυκών | ||
acc. | καλό | κάλά | άγριο | άγρια | γλυκό | γλυκά | ||
voc. | καλό | κάλά | άγριο | άγρια | γλυκό | γλυκά | ||
mooi | wild | zoet |
Volgens het paradigma καλός worden ook
verbogen:
- de
tegenwoordige deelwoorden
passief op -όμενος, -ώμενος, -ούμενος
en -άμενος,
- de
voltooide deelwoorden op -μένος,
- de
comparatieven (vergrotende trap) op -τερος, en
- de elatieven
(absolute superlatief) op -τατος en -ιστος.
In sommige vaste uitdrukkingen van geleerde origine wordt in plaats van de vrouwelijke vorm op -η de mannelijke vorm van het bijvoeglijk naamwoord op -ος gebruikt:
η Ορθόδοξος Εκκλησίατης Ελλάδας | de Grieks-Orthodoxe kerk |
η Βόρειος Ήπειρος | Noord-Epirus |
η ειδοποιός διαφορά | het kenmerkende verschil |
Het woord έγκυος (zwanger) heeft in het enkelvoud vreemd genoeg geen aparte vrouwelijke vorm, maar in het meervoud wel:
η αδερφή μου είναι έγκυος. | mijn zus is zwanger. |
οι αδερφές μου είναι έγκυες. | mijn zussen zijn zwanger. |
Andere 'geleerde' vormen die men kan aantreffen zijn:
η δευτέρα τάξη | de tweede klas |
η Μικρά Ασία | Klein-Azie |
η Στερεά Ελλάδα | Roumeli (Centraal Griekenland) |
Bij de bijvoeglijke naamwoordenδυνατός, αδύνατος enπιθανός wordt een slot-ν geplaatst als zij gebruikt worden als naamwoordelijk deel van het gezegde in een onpersoonlijke zin:
είναι δυνατόν. | het is mogelijk. |
είναι αδύνατον. | het is onmogelijk. |
είναι πιθανόν. | het is waarschijnlijk. |
1) Dikwijls is de keuze tussen -ήof -ιά voor woorden als κακός een kwestie van stijlregister (-ιά is wat volkser dan -ή), maar er kan ook sprake zijn van een licht betekenisverschil:
- κακή ποιότητα (slechte kwaliteit), μια κακιά γυναίκα (een slechte vrouw): 'kwalitatief niet goed' versus 'moreel verwerpelijk'
- μια φτωχή γειτονιά (een arme buurt), μια φτωχιά κοπέλα( een arm meisje): 'niet rijk' versus 'zielig'
- μια ξανθιά Ολλανδέζα (een blonde Nederlandse), μια ξανθή μπίρα(blond bier, pils): 'blondharig' versus 'goudkleurig'
- η δική μου ιδέα (mijn eigen idee), η δικιά μου(mijn meisje).
Κακός en ξανθός hebben voor de
nominativus en accusativus meervoud vrouwelijk een variant op
-ιές, die vooral gebruikt wordt wanneer het
bijvoeglijk naamwoord als zelfstandig naamwoord gebruikt wordt.
Bijvoorbeeld: υπάρχουν οι μελαχρινές και ξανθιές
(er zijn brunettes en blondines).