Deelwoord
Het Nederlands kent een tegenwoordig deelwoord en een voltooid
deelwoord.
Het Nederlandse tegenwoordig deelwoord is actief, het Nederlandse
voltooid deelwoord is passief.
Het Grieks kent ook nog een tegenwoordig deelwoord passief.
Tegenwoordig deelwoord actief
Het tegenwoordig deelwoord actief wordt gevormd door aan de
eerste stam van het werkwoord van de 1e vervoeging -οντας, en
van de 2e vervoeging -ώντας toe te voegen.
Het tegenwoordig deelwoord actief wordt niet verbogen.
In tegenstelling tot het Nederlands kan het tegenwoordig
deelwoord in het Grieks niet als bijvoeglijk naamwoord gebruikt
worden.
Wel wordt het vaak gebruikt als
inleiding van een
bijzin.
Nb. Hoewel het tegenwoordig deelwoord in de dimotiki niet als
bijvoeglijk naamwoord gebruikt kan woorden en dus ook niet als
zelfstandig naamwooord, zijn er diverse werkwoorden waarvan het tegenwoordig deelwoord uit de kathareuousa als bijvoeglijk naamwoord in de dimotiki is opgenomen.
Dat zijn de bijvoeglijke naamwoorden op -ων
en een aantal zelfstandige
naamwoorden op -ων, die vervolgens wel worden verbogen.
Bijvoorbeeld: άρχων - heersend, ο άρχων - de heerser
In de dimotiki komt dit dan weer terug in de vorm ο άρχοντας - de heerser
Tegenwoordig deelwoord passief
Het tegenwoordig deelwoord passief wordt gevormd door aan de
eerste stam van de werkwoorden van de 1e vervoeging -όμενος, en
van de 2e vervoeging -ώμενος of -ούμενος toe te voegen.
Het tegenwoordig deelwoord passief wordt verbogen als όμορφος.
Een paar werkwoorden hebben een enigszins afwijkende vorming van het tegenwoordig deelwoord passief.
| deelwoord | ||||
| 1e conjugatie | καιγόμενος | brandend | καίγω | branden |
| λεγόμενος | geheten | λέω | zeggen | |
| στεκάμενος | stilstaand | στέκομαι | staan | |
| τρεμάμενος | trillend | τρέμω | trillen | |
| ενδεχόμενος | eventueel | ενδέχεται | de kans bestaat (dat) | |
| 2e conjugatie | πετάμενος | vliegend | πετώ | vliegen |
| καθιστάμενος | wordend | καθιστώ | worden | |
| θεωρούμενος | beschouwd wordend | θεωρώ | beschouwen | |
| προηγούμενος | voorafgaand | προηγούμαι | voorafgaan |
Voltooid deelwoord (passief)
Het voltooid deelwoord passief wordt gevormd
door aan de tweede stam passief de uitgang -μένος toe te voegen.
In de meeste gevallen wijzigt die uitgang van de tweede stam
onder invloed van de μ van -μένος.
De voltooid deelwoorden zijn te onderscheiden in de volgende
categorieën.
| 2e stam passief op | deelwoord op | |||
| 1e conjugatie | -θ- | -μένος | πληρώνω | πληρωμένος |
| -φτ- | -μμένος | γράφω | γραμμένος | |
| -ευτ- | -εμένος | παντρεύω | παντρεμένος | |
| -ευτ- | -ευμένος | απαγορεύω | απαγορευμένος | |
| -αυτ- | -αυμενος | αναπαύω | αναπαυμένος | |
| -χτ-of -χθ- | -γμένος | αλλάζω | αλλαγμένος | |
| -στ- | -σμένος | κλείνω | κλεισμένος | |
| -νθ- | -σμένος | μολύνω | μολυσμένος | |
| 2e conjugatie | -ηθ- | -ημένος | αγπαπώ | αγαπημένος |
| -εθ- | -εμένος | φορώ | φορεμένος | |
| -αστ- | -ασμένος | κερνώ | κερασμένος | |
| -εστ- | -εσμένος | καλώ | καλεσμένος | |
| -ηχτ- | -ηγμένος | βουτώ | βουτηγμένος | |
| voltooid deelwoorden met reduplicatie | πείθω | πεπεισμένος | ||
| voltooid deelwoorden met perfectumaugment -ε- | σταυρώνω | εσταυρωμένος | ||
| voltooid deelwoorden met perfectumaugment -η- | ενώνω | ηνωμένος | ||
| onregelmatige voltooid deelwoorden | επαναλαμβάνω | επανειλημμένος | ||
Vele werkwoorden die in principe alleen actieve vormen hebben, vormen naar
analogie van de werkwoorden die wel passieve vormen hebben, ook vaak een voltooid
deelwoord (passief).
Bijvoorbeeld: πέφτω - vallen, πεσμένος -
gevallen
Het voltooid deelwoord wordt voornamelijk gebruikt als bijvoeglijk naamwoord. Op deze wijze kan het voltooid deelwoord op alle plaatsen voorkomen
waar ook een bijvoeglijk naamwoord gebruikt kan worden: als zuivere bijvoeglijke bepaling, als naamwoordelijk deel van het gezegde,
als bepaling van gesteldheid, als bijwoordelijke bepaling, als zelfstandig naamwoord etc.
| το σπασμένο πόδι | het gebroken been |
Zoals elders ook wordt besproken, wordt de Griekse voltooide tijd voornamelijk gevormd door een vorm van het werkwoord έχω gevolgd door de aparemfato actief of passief.
| το αυτοκίνητο έχει αγοραστεί από το Γιάννη. | de auto is gekocht door Giannis. |
Als de nadruk van de betekenis van het voltooid deelwoord echter op het voltooid zijn van de actie van het werkwoord ligt, gebruikt het Grieks het werkwoord είμαι in combinatie met voltooid deelwoord passief. Het gaat dan om het gebruik van είμαι als koppelwerkwoord met een naamwoordelijk gezegde.
| η κατοικία είναι αγορασμένη. | het is een koopwoning. |
Nb. Behalve het hiervoor besproken gebruik van het voltooid deelwoord wordt in het Grieks de onzijdige vorm van het voltooid deelwoord in combinatie met het werkwoord έχω nog gebruikt om de voltooide tijd actief vorm te geven: θα έχω δηλωμένο naast θα έχω δηλώσει (dit kan alleen in het geval van overdrachtelijk/transitief gebruik van het werkwoord).
Reduplicatie
Bij een aantal werkwoorden treedt als overblijfsel uit het katharevousa een soort verdubbeling op van de eerste lettergreep
Bijvoorbeeld: πείθω - overtuigen, πεπεισμένος - overtuigd.
| εγγράφω | inschrijven | εγγεγραμμένος | ingeschreven |
| πείθω | overtuigen | πεπεισμένος | overtuigd |
| εγκαλώ | aanklagen | εγκεκλημένος | aangeklaagd |
| επεκτείνω | uitbreiden | επεκτεταμένος | uitgebreid |
meer ...
Soms neemt dit overblijfsel de vorm aan van een soort augment.| ενώνω | verenigen | ηνωμένος | verenigd |
Een volledig overzicht van alle mogelijke vormen van reduplicatie bij het voltooid deelwoord passief vindt u hier.
Deelwoord uit het oud-Grieks, cq kathareuousa
Diverse deelwoorden uit het oud-Grieks en/of de kathareuousa
worden in het Nieuwgrieks nog gebruikt, vaak in
staande
uitdrukkingen soms als zelfstandig naamwoord.
Enkele voorbeelden:
| παρών | actueel | tegenw. actief | ||
| τυχών | toevallig | aoristos ') actief | τυγχάνω | toevallig zijn |
| ο θεραπεύων γιατρός | de behandelend arts | aoristos actief | θεραπεύω | behandelen |
| ο αποβίωσας | de overledene | volt.verl. actief | αποβιώνω | overlijden |
| το ανακοινοθέν | het communiqué | aoristos ') passief | ανακοινώνω | aankondigen |
| πληγείς | getroffen | aoristos passief | πλήττω | treffen |
| ο συλλειφθείς | de arrestant | aoristos passief | συλλαμβάνω | arresteren |
| ο απαχθείς | de gekidnapte | aoristos passief | απάγω | kidnappen, ontvoeren |
Deze vormen worden uitgebreider besproken bij deelwoorden ***.
') Nb. Met de term aoristos gaat het hier niet om de beperkte betekenis van aoristos zoals die gebruikt voor de verleden tijd van de 2e stam (in tegenstelling tot de paratatikos, verleden tijd van de 1e stam), maar om de algemene betekenis van het Griekse αόριστος zoals we die ook tegenkomen in υποτακτική αορίστου (coniunctivus van de 2e stam) en προστακτική αορίστου (gebiedende wijs van de 2e stam).